Ratujmy zabytki cmentarzy w Piotrkowie i Bełchatowie

Dla nich to ekonomia. Słońce to więcej ludzi na cmentarzu. Więcej ludzi na cmentarzu, to więcej pieniędzy w puszce. Więcej pieniędzy, to więcej odrestaurowanych zabytkowych nagrobków. Więcej odrestaurowanych nagrobków, czyli mniej zaniedbanych. Rachunek jest prosty, choć tak naprawdę niematerialny.

- Wszyscy się pchają pod bramę starego cmentarza, bo tam jest za wiatrem, ale ja wolę stać przy bramie nowego, choć tu taki przeciąg. Zresztą nieważne gdzie, ważny jest cel - żartobliwie opowiada Józef Paduszyński, który jest jednym z najstarszych kwestujących. Z puszką spędził około 20 świąt zmarłych, sam się nie może doliczyć. - Nie ma takich jak ja, w moim wieku - przyznaje zaznaczając, że ma już 75 lat. I zaraz dodaje, że choć w tamtym roku ze względu na stan zdrowia nie kwestował, to w tym zapisał się na dwa dni.

Takich jak on jest kilkudziesięciu. Co roku stoją - w deszcz czy słońce, a czasem i przymrozek - przed bramami piotrkowskich nekropolii. Są członkami, przyjaciółmi Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego, organizatora i inicjatora kwesty na rzecz nagrobków starego cmentarza rzymskokatolickiego w Piotrkowie, lub po prostu sympatykami samej akcji, która w tym roku będzie prowadzona już po raz 23. - Nasza kwesta jest najstarszą na terenie województwa - Waldemar Domarańczyk, prezes TPPT, nie ukrywa dumy tak z samego przedsięwzięcia, jak i jego efektów.

Lista tych ostatnich z roku na rok wydłuża się. Prawdziwą perełką jest na pewno Kaplica Juttnerów, której renowacja trwała kilka lat. Ale są i inne, typowane do restauracji po długiej dyskusji. Bo, jak podkreśla prezes Domarańczyk, Towarzystwu chodzi nie tylko o ratowanie poszczególnych nagrobków, ale starego cmentarza jako całości.

W tym roku na listę odnowionych pomników towarzystwo wpisało na nią odrestaurowany XIX-wieczny nagrobek Jana Jaworskiego, lekarza wojskowego i radcy dworu. Na mapce wszystkich odnowionych nagrobków starego cmentarza - mapce, którą kwestujący wręczają darczyńcom - wykonana z piaskowca bryła pomnika Jaworskiego ma numer 22.

Tyle TPPT zrobiło w ciągu dekady. Dla niektórych dużo, szczególnie jak się przymierzy fundusze, jakimi towarzystwo na ten cel dysponuje (w ub. roku zebrano 14,5 tys. zł); dla innych mało, bo jak przypomina Domarańczyk, na starym cmentarzu na odnowienie czeka ok. 100 zaniedbanych nagrobków.

Co roku, szczególnie w czasie kwesty, ludzie wspomagający akcję wskazują kolejne kwatery. Żeby jednak Towarzystwo się nimi zajęło, muszą być "bezpańskie", czyli pozbawione opieki bliższej lub dalszej rodziny. Bo taka była idea całej akcji, wzorowanej zresztą na tej z warszawskich Powązek - uratowanie przed zapomnieniem i historii Piotrkowa, i jej bohaterów - ludzi, których nazwiska widnieją na nagrobkowych tablicach.

Waldemar Domarańczyk, który towarzystwu prezesuje od 12 lat, nie ukrywa, że kwesta miała swoje i chude i tłuste lata. Ostatnie zbiórki należą do tych lepszych, tym bardziej, że towarzystwo wyszło poza aleje cmentarne i - poprzez swój narybek, czyli członków kół TPPT, kwestowało w kilku szkołach w mieście i powiecie.

- Wychowujemy sobie kolejne pokolenia - podkreśla prezes, wymieniając szkoły, w których dzieci uczą się w praktyce pielęgnowania pamięci o zmarłych - to SP nr 11, Gimnazjum nr 1, ZSP nr 1 i ZSR w Bujnach.

Choć jest dużo młodszy od piotrkowskiego, to cmentarz w Bełchatowie też ma swoje zabytkowe perełki. Spacerując alejkami bełchatowskiej nekropolii, pomiędzy lśniącymi marmurem nowymi pomnikami, rzeczywiście można odnaleźć najstarsze groby, które pochodzą z końca XIX wieku. Wiele z nich jest opuszczonych i zaniedbanych. Jednak każdy jest cząstką historii tego dawnego Bełchatowa. Współzałożyciel straży pożarnej, działacze społeczni, organista, który ufundował instrumenty muzyczne dla orkiestry dętej straży pożarnej, powstaniec z 1863 r., urzędnik celny, sędzia gminy i wójt. Ile nagrobków, tyle ludzkich historii. Ciekawych i poruszających. Dlatego pasjonaci ze Stowarzyszenia Przyjaciół Bełchatowa już od ośmiu lat regularnie kwestują na rzecz ich odnowienia.

- Traktujemy je jako pomniki tego cmentarza, które mówią wiele o historii Bełchatowa - mówi Aleksander Frączkowski ze Stowarzyszenia Przyjaciół Bełchatowa.

Gdyby nie oni, wiele z tych nagrobków doszczętnie by zniszczało. Na liście nagrobków czekających na odnowienie widniało ponad 50 pozycji. Dziś jest już ich mniej, bo kilkanaście zostało odnowionych za kwotę ponad 50 tys. zł.

- Cała akcja z każdym kolejnym rokiem jest przyjmowana coraz cieplej przez bełchatowian, bo ludzie dają datki na renowację grobów coraz chętniej. Już nie pytają, po co i dlaczego - opowiada Frączkowski. - Cmentarz to jest kawałek historii miasta, dlatego warto o niego dbać - dodaje.

W tym roku członkowie Stowarzyszenia chcą odnowić m.in. grób Rosjanki Olgi Iwanownej, bo jak podkreślają, Bełchatów kiedyś był miastem wielokulturowym.

- Dlatego trzeba dbać o nagrobki bez względu na narodowość - mówią członkowie stowarzyszania.

Spacerując ciasnymi alejkami cmentarza pytamy osoby sprzątające groby bliskich, czy popierają akcję ratowania zabytków na cmentarzu.

- To jest bardzo dobry pomysł, bo dzięki takim starym, urokliwym nagrobkom zyskuje on niepowtarzalny charakter i klimat - mówi pani Halina. - Niestety, o takie opuszczone, stare groby nikt nie dba, dobrze, że ktoś o tym pomyślał.

W nieco mniejszej liczbie kwestujący wolontariusze zjawią się także na starym cmentarzu w Grocholicach, którego powstanie datuje się na rok 1822. Tam istnieje wiele zaniedbanych nagrobków, m.in. groby powstańców z 1863 roku. Niespodziewanie, pomimo przychylności bełchatowian, członkowie Stowarzyszenia w tym roku mieli kłopoty z zebraniem wolontariuszy. Potrzebnych było jak zwykle ok. 50 osób. Jeszcze tydzień temu chętnych do kwesty była zaledwie garstka.

- Po naszych apelach, sytuacja się znacznie poprawiła tak, że kwestę uda się skutecznie przeprowadzić - mówi Małgorzata Gołębiowska ze SPB.

Kwesta w Piotrkowie zacznie się w sobotę i potrwa do poniedziałku. Kwestujący będą stać przy czterech bramach, w sobotę i niedzielę w godz. od 11 do 16, w poniedziałek od 10 do 18.

W Bełchatowie i akcja "Ratujmy zabytki naszych nekropolii" rozpocznie się w poniedziałek (w g. 10-16). 2 listopada w godz. 14-17 kwesta odbędzie się jeszcze raz na cmentarzu w Grocholicach.

Pogoda przez cały świąteczny weekend ma być bezdeszczowa i słoneczna. W sobotę do 11 stopni, w niedzielę i w poniedziałek nawet do 14.

Jak dojechać na cmentarze
Piotrków Trybunalski

Ograniczenia w ruchu w pobliżu cmentarzy potrwają od soboty rano do poniedziałku wieczór. Zamknięte będą Al. Cmentarna i ul. Partyzantów (od ul. Spacerowej do ul. Lelewela zakaz wjazdu nie będzie dotyczył osób niepełnosprawnych i handlujących). Ul. Spacerowa na odcinku od ul. Partyzantów do ul. Rolniczej będzie jednokierunkowa.

Powiat piotrkowski

W Gorzkowicach, Bąkowej Górze i w Milejowie ulice i drogi dojazdowe do cmentarzy będą od soboty jednokierunkowe. W pozostałych miejscowościach będzie obowiązywał ruch dwukierunkowy, ale pojawią się znaki zakazu zatrzymywania się.

Bełchatów

Organizacja ruchu samochodów w pobliżu cmentarza będzie wyglądała podobnie jak w latach ubiegłych. Aleja Włókniarzy będzie zamknięta od ul. Czaplinieckiej do ul. Lipowej. Na tym odcinku zostanie utworzony parking dla samochodów. Wjazd możliwy będzie od ul. Wyspiańskiego i ul. Kątnej. Natomiast wyjazd ulicą Transportową. Z kolei ul. Cmentarna stanie się ulicą jednokierunkową. W organizacji ruchu będą pomagać strażnicy miejscy i policja. Ograniczenia będą obowiązywały w poniedziałek w godz. 6-20.

Kwestują i odnawiają

Piotrków trybunalski

W ciągu ostatnich dziesięciu lat Towarzystwo Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego odnowiło ponad 20 zabytkowych nagrobków starego cmentarz rzymskokatolickiego. Wszystkie odrestaurowane groby zostały wymienione i zaznaczone na specjalnym folderze, który kwestujący w Piotrkowie będą rozdawać darczyńcom. Odnowiono nagrobki (wymieniając od bramy znajdującej się przy Al. Cmentarnych): C. Ostromyśleńskiej, W. Piętki, J. Falkowskiego, I. Jakowskiego, K. Wolczyńskiej, M. Siemaszko, W. Wolskiego, K. Zakowskiego, E. Reinstein, L. Rzecznikowskiego, T. Chyliczkowskiego, sióstr Krzywickich, M. Spornego, F. Zahorskiej, E. Ryłki, A. Kozłowskiego, K. Zaleskiego, K. Dambrowskiej, J. Jaworskiego (odnowiony w tym roku), kaplicę Juttnerów, W. Gillera i Rawicz-Kosińskiego, W. Marcinkiewicza.

Bełchatów

Stowarzyszenie Przyjaciół Bełchatowa w latach 2003-2009 w ramach akcji "Ratujmy zabytki naszych nekropolii" podczas kwesty uzbierało ponad pięćdziesiąt tysięcy złotych. Za te pieniądze udało się odnowić kilkanaście zabytkowych nagrobków m.in. Jana Nepomucena Kempfiego - zasłużonego wójta i sędziego, Tekli Kempfi, Leopola Najsza, nagrobek rodziny Czerwińskich, nagrobek rodziny Gretkowskich, Ewy z Trąbczyńskich Moskalewskiej, Szymona Mielczarskiego, Mateusza Zielińskiego, Stefana Lenczewskiego, a także nagrobki z XIX wieku na cmentarzu w Grocholicach. W tym roku rozpoczęto renowację nagrobków Emilii Kałkowskiej, Franciszka Przeradzkiego i Alojzego Ende na cmentarzu w Grocholicach.