Jak wyglądał Piotrków na początku XX wieku?


W ostatnim tygodniu mieli Państwo okazję przyjrzeć się historycznym planom Piotrkowa z przełomu XIX i XX wieku, które ukazały się z ,,Dziennikiem Łódzkim". W ostatnim tygodniku zamieściliśmy szczegółowe informacje na temat planu z 1878 roku. Dziś więcej na temat kolejnych map: z 1911 i 1915 roku. 


Jaki był wówczas Piotrków? Tuż przed I wojną światową liczba ludności wzrosła do 40 tysięcy. 30 proc. z nich stanowili Żydzi, około 53 proc. Polacy, pozostali to wyznawcy prawosławia i ewangelicy.


W porównaniu do lat ubiegłych zaobserwowano znaczne uprzemysłowienie miasta.


- Wcześniej funkcjonowały drobne zakłady przemysłowe na użytek lokalny - mówi Aleksy Piasta z piotrkowskiego Archiwum Państwowego, które udostępniło nam mapy. - Oczywiście władze carskie były przeciwne rozwojowi przemysłu, być może bały się wybuchu buntu robotniczego.


Pod koniec XIX wieku Piotrków był ośrodkiem przemysłu szklarskiego, istniały huty Kara i Hortensja, ale także włókienniczego (Piotrkowska Manufaktura na Bugaju) i maszynowego - Fabryka Maszyn Rolniczych. Poza tym swój browar i teatr miał przemysłowiec Franciszek Ksawery Span. To z jego inicjatywy 11 lipca 1910 roku piotrkowscy strażacy za sumę 5500 rubli nabyli plac przy ulicy Jagiellońskiej (dziś siedziba Państwowej Straży Pożarnej), na którym miała powstać nowoczesna strażnica. Niestety, z braku funduszy na budowę aż do zakończenia II wojny światowej pozostawał on tylko placem ćwiczeń. 


W ówczesnym czasie istniało pięć zakładów, a w każdym z nich pracowało po ponad 1000 tysiąc robotników.


Przed I wojną światową miasto zajmowało dosyć małą powierzchnię, bo tylko 448 ha, po niej obszar Piotrkowa powiększył się trzykrotnie. Powodem było m.in. włączenie do terenu miasta kilku wiosek znajdujących się dotychczas poza granicami.


Ciekawostką jest, że pod koniec lat. 90 XIX wieku mieszkańcy żyli zmianami administracyjnymi, do których jednak ostatecznie nie doszło.


- Były plany, aby przenieść stolicę guberni z Piotrkowa do Łodzi - mówi Aleksy Piasta. - Nic z nich jednak nie wyszło, być może dlatego, że władze bały się przenoszenia do robotniczego miasta, gdzie mogły nastąpić rozruchy. Ale jest to tylko jedna z teorii - zaznacza historyk.


Poza tym było to nieopłacalne z punktu ekonomicznego i finansowego, ponieważ większość budynków administracyjnych dla władz gubernialnych znajdowała się już w Piotrkowie, a w Łodzi musiano by wszystko budować od nowa.


Plan z 1911 roku sporządzono w dwóch wersjach językowych polskiej i rosyjskiej. Najważniejszymi instytucjami publicznymi były wówczas Magistrat i Izba Skarbowa, a kulturalnymi Teatr Letni Wodewil oraz kinoteatry Czary i Victoria. Funkcjonowało także Towarzystwo Kredytowe Miejskie i Ziemskie.


Budynkiem, który z pewnością robił wrażenie, był Sąd Okręgowy. Powstał on na początku XX wieku na miejscu dawnego magazynu solnego przy ulicy Juliusza Słowackiego (wówczas Petersburskiej), naprzeciw ogrodu bernardyńskiego z przeznaczeniem na siedzibę sądu gubernialnego i hipoteki. Autorem projektu był Feliks Nowicki, architekt pochodzenia szlacheckiego, herbu Nowina. Był absolwentem Gimnazjum Rządowego Męskiego w Piotrkowie (dziś mieści się tam siedziba I LO im. Bolesława Chrobrego) oraz Carskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Był on wówczas głównym architektem piotrkowskiej guberni. Gmach obecnego sądu został wzniesiony według jego projektu w latach 1904-1907, a w budynku mieściła się przez lata również prokuratura. 


Jak wyglądało życie towarzyskie piotrkowian w tamtym czasie?


Przy browarze Spanera funkcjonował teatr amatorski, w którym spektakle wystawiali przyjezdni i tutejsi aktorzy. 


- W 1911 roku powstała nawet w prywatnych pomieszczeniach szkoła muzyczna oraz funkcjonowało Towarzystwo Muzyczne - opowiada Piasta.


Była także biblioteka, więc jeśli tylko ktoś chciał, miał szeroki, jak na owe czasy, dostęp do kultury. Do wybuchu wojny na terenie lotniska organizowano także wyścigi konne.


A czym się poruszano w tamtym czasie? Już wtedy funkcjonowała kolej warszawsko-wiedeńska, a nawet były plany jej rozbudowy na wschód aż do Sandomierza.


W 1902 roku wzdłuż obecnej ul. Sulejowskiej powstała kolejka sulejowska, która funkcjonowała aż do 1986 roku. Poza tym po mieście poruszano się głównie piechotą, wozami lub dorożkami. Wkrótce powstało także Towarzystwo Cyklistów.


Ciekawostką jest, że w czerwcu 2011 roku podczas remontu budynku PKP przy ulicy POW, znaleziono dokumenty, na podstawie których można stwierdzić, że kiedyś pełnił on funkcję przychodni lekarskiej. Znaleziono wówczas około 200 recept, pochodzących z roku 1906. Papiery były w języku rosyjskim i znajdowały się pod pokryciem dachu. Znalezisko przekazano w ręce piotrkowskich muzealników.


Wybuch I wojny światowej spowodował niemal całkowity gospodarczy i przemysłowy zastój Piotrkowa. 


- W związku z tym, że w Piotrkowie odbywał się werbunek żołnierzy brygady polskiej, można powiedzieć, że nasze miasto spełniło ważną rolę w jednym z etapów do odzyskania niepodległości - opowiada Aleksy Piasta. 


Austriacy zajmowali tereny fabryk i niszczyli znajdujące się tam maszyny. Panował głód i bezrobocie, ale zaczęły powstawać różne komitety ratunkowe (np. Komitet Obywatelski Polski), a ludzie otrzymywali jako taką pomoc społeczną. W różnych częściach miasta funkcjonowały np. kuchnie polowe.


- We wrześniu 1914 roku w Piotrkowie miał miejsce nalot niemiecki w okolicach rynku, ale na szczęście poczynił niezbyt duże szkody - mówi Aleksy Piasta.


Plan z 1915 roku opracowany został przez geometrę piotrkowskiego Edmunda Rembeka, ojca pisarza Stanisława Rembeka. Na podstawie jego opowiadań z czasów powstania styczniowego Juliusz Machulski nakręcił swój film ,,Szwadron".


W 1915 roku w Piotrkowie umiejscowiono siedzibę Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego oraz nastąpił największy w historii rozwój piotrkowskiego ośrodka wydawniczo-prasowego. Od 1873 roku rozpoczęto wydawanie ,,Tygodnia".


W styczniu 1919 roku swoją działalność rozpoczęło Archiwum Państwowe w Piotrkowie. Podstawowymi zadaniami nowej placówki było gromadzenie, przechowywanie, opracowywanie i udostępnianie materiałów archiwalnych.


W tym samym roku miało miejsce jeszcze jedno ważne wydarzenie, a mianowicie włączenie Piotrkowa do województwa łódzkiego.